Wangari Maatai
Sot mbyin | a̱nap ![]() |
---|---|
A̱byin mbyin | Kenya Colony, Kenya ![]() |
A̱lyoot da̱ a̱lyem mbyin | Wangari Maathai ![]() |
A̱lyoot mbyin | Wangarĩ Muta ![]() |
A̱tuk mbyin | 1 Zwat Nyaai 1940 ![]() |
A̱keang mbyin | Nyeri ![]() |
A̱tuk kwi | 25 Zwat A̱kubunyiung 2011 ![]() |
A̱keang kwi | Nairobi ![]() |
Tangka̱i kwi | natural causes ![]() |
Cause of death | ovarian cancer ![]() |
A̱tyunswat | Mwangi Maathai ![]() |
Nggwon | Wanjira Mathai ![]() |
Lilyem a̱ lyen lyiat, lyuut ku tyia̱ bwak ma̱ng a̱nhu a̱ni | Shong, Swahili (a̱lyem), Gikuyu ![]() |
Ta̱m | a̱tyutyiet, a̱tyukwainfwuo-á̱niet ![]() |
A̱kwok nta̱m | Yale University ![]() |
Cuk ji a̱ ku ba̱ng a̱ni | Minister of Environment of Kenya, Member of the National Assembly ![]() |
Academic degree | Bacelo Sayen, Master of Science, Doctor of Philosophy ![]() |
A̱vwuonswat | Nairobi ![]() |
Memba sot kwai-nfwuo-á̱niet | Mazingira Green Party of Kenya ![]() |
Nwap | ![]() |
Khwi ku nwuan-ta̱cya̱ | Sot Á̱nietkhwi Katolika ![]() |
A̱sa̱khwot a̱li | dark brown ![]() |
Hair color | black hair ![]() |
Yet kap nsot | Alpha Kappa Alpha, Nobel Women's Initiative ![]() |
wangari maathai(mam jyung zwat naai1940-swang feayang ma̱ fwuon 2011).a̱yet abyiik a̱ neet ma̱ byin ang gyei kenya di fam Afirika. A̱ kwan danian a̱niet swanta ma̱t zhyii ka̱vwuo swat zit hu. nhhu wa ku tsaat tam nang a̱shong gyei Green bolt movement ani. tam neyap a̱pyia wa si chwui a̱kakwon,ma̱ng kwan daniat a̱nyuuk.a̱ ku shyia̱ zanang si̱ ayankanan nan a̱gyei Nobel Peace Prize a̱ni ma̱ a̱lyia 2004.
ZANANG 2004
[jhyuk | jhyuk a̱tyin ka]Wangari Maathai ku shyia̱ zanang si̱ ayankanan nang a̱gyei Nobel Peace Prize din shong ani daniat ntam yaason, ma̱ swat yinyang ma a̱byin ba ka[69][70] Maathai ku yet a̱byiik ma̱ abyin afirika a̱ tsaa shyia̱ zanang wu ni a̱ni.[71] ma̱ nang a̱niet No̱bel nchat a̱ni, zanang swat yinyang wu ni naat din bwuak a̱yin a̱ nye tam swat yinyan a̱n swak a̱ni wa na shyia.
a̱lyiat si̱ nstaa neet a̱vwuo a̱fwuong nhaang si̱ kenya a̱ni nye a̱yab ali Maathai nye bandang zwan a̱ hya̱i a̱niet nang ang gyei HIV/AIDS din shong ani nyei a̱shong ba bye ntam ma̱ avwuo cok a̱nietvwa jhyet a̱niet afirika daniat a̱ ka hyai a̱niet ba."[73] Maathai si̱ nye kaaai a̱nia wa nggu hye ba, a̱wot a̱niet lyuut nhaang kenya huni si̱ nyei anian wa nang alyiat na ndi.[73]
A̱ si̱ doot ma a̱lyiat na mamiyan ma̱ alyia̱ 2004 a̱niet lyuut nhaang ma kwabwuat jen si̱ lyip nggu a̱wot Maathai si̱ shim ban dyuo nye a̱lhian a̱lyiat na ba,"a̱lyian nyawa bai ma̱ zwan ji ba. ma̱t a̱nia kyan nggu lyian a̱ni hu wa yet zwan ji kws neet din zwat a ba". "a̱ si̱ nbeayang nye a̱ lyiat tsatsak a̱lyiat a̱ ghwuut a̱ hye ma̱ng a̱niet zwan ji neert a̱ji wa," a̱ si̱ bu lyip bggu nyuwa hwa nang nggu lyiat a̱ si̱ beayang a̱lyiat na nye zwan AIDS wa nang nggu lyiat. nye a̱ lyian nan a̱nirt ba̱ cok vam a̱niet lyian a̱vwuo nang zwan ji ni neet a̱ni, zwan ji ghuut ma̱bg ziyam ja ba".[74]
NTAM NGGU HU
[jhyuk | jhyuk a̱tyin ka]A̱ bwok ciyet neet a̱keayang Japan ma 2005,[76] Maathai si̱ tabat tam si̱ lyian a̱vwuo danian a̱ tung kyang na byia̱ shishik ma̱ akeayang ba hu ma̱ nang nggu miyam neet da̱vwyo a̱yin nang a̱ng gyie motainai a̱ni neet japan,a̱ fai hu yet a̱tyujapan wa mamiyab.[77] atuk mam 28 si̱ zwat tat 2005,a̱ khyaag nggu yet a̱kwak a̱son si̱ sot afiriká, nggu wa si̱ nstaa tam yet a̱kwak a̱son si̱ sot hu ni. nggu wa si̱ beayang tam cok a̱yit si̱ a̱keayang.[78]a̱ shyia̱ mami a̱niet ba tsaa vwui ang gyei din shong manini nyewinter olympics ani ma̱ a̱lyia 2006. a̱wot a̱ si̱ shyia̱ zanag atuk 21 si̱ zwat tswun 2006, maathai shyia̱ mami a̱niat ba tsaa tam ang gyei din shong Nobel Women's Initiative ma̱ng a̱kum a̱niet nang anap-ali Nobel Peace laureates Jody Williams, Shirin Ebadi, Rigoberta Menchú Tum, Betty Williams mang Mairead Corrigan Maguire.a̱nyuuk a̱taa neet di fam jenshun si̱ amerka ma̱ fam tamam si̱ afiriká ba̱ si̱ tamak mbwuak danian ba nye tam ku na bai ma swat yinyang a̱ni ma̱ swantaa a̱wot danian a̱nyuuk ba shyia̱ beayang ma̱ng cet ma̱ swanta a̱ shai shai wuni.[79]
ma zwat a̱kubunyung 2006, a̱tyoli Barack Obama si̱ naat ciyet ma Kenya. a̱tyia̱ nggu hu shyia̱ fang ma lyuut si̱ taad a̱gyi ma̱ amerka wa danian ntam maathai wa. maathai mang barak obama si̱ mim ba̱ si̱ ciwui a̱kwon ma a̱vwui fwung a̱ shyia̱ Nairobi ani. Obama si̱ nyei a̱wot a̱niet lyuut nhaang swsbta hu ba̱ nyia̱ tam ba hu a̱nsham,a̱wot ba ba̱ lyuut kuzang kyang shansham.[80]
Maathai si̱ cat yet a̱ kwak a̱son ma̱ keayang nggu hu was a̱ si̱ shyia̱ ba ma zwan swak ma̱ng nyung si 2007 ma̱ bandang sot si̱ cat kwsk a̱son a̱wot a si̱ naat a̱ ba didai sot.[81] si̱ shyia̱ ya a̱yankanang hu ba ma zwat swak ma̱ng feayang 2007. a̱ si̱ doot nye a̱ bu fang a̱yankanang hu nang mwai kibaki wa ya a̱wit a̱niet sot ji si lak nye koyan ggu nyap fwuo a̱wot a̱fwong swuo a̱bung hu danian a̱ bwuak a̱ yankanang hu wa.[82]
ma̱ 2009, a̱ si lyuut kwabwuat abg gyei din shong "The Challenge for Africa" a̱ lyuut fa kyang cat cet si afiriká ma̱ng a̱yangkanag si̱ shyia̱ cet yet a̱kwak a̱son, ma̱ a̱bun nang a̱niet swuo a̱ni mu afiriká, a̱ si̱ lyuut nyang nang nggu li ani ma̱ pyia̱ nggu a̱wot si̱sak ji a̱ na shia nkyang ma̱ afiriká ani a̱ ka shyia̱ yaason.
Ma̱ zwat ataa 2009,a̱ si̱ neeyap nggu alyoot a̱tyu cat swat yinyang danian nta nggu hu.[83] a̱ si̱ nyia̱ tam mang Eminent Advisory Board a̱ si̱ ba hwu[84] avwui tam si a̱niet kwak a̱son afiriká din shong Association of European Parliamentarians with Africa (AWEPA).
Wangari Maathai ku hwu a̱tuk 25 akubunyung 2011 danian zwan a̱fa nang a̱shing nyei ovarian cancer. a̱ hwu davwuo cuk vam si̱ Nairobi.[85]
a̱wot a̱ niat kwam nggu hu ma a̱vwuo fang nggu hu nang a̱ng gyei Wangari Maathai Institute for Peace and Environmental Studies Nairobi a̱fwunga̱ni.