Marok Ga̱ndu

Neet di̱ Wikipedia
Marok Ga̱ndu
a̱tyubishyi
Sot mbyina̱sam Jhyuk
A̱byin mbyinNaijeriya Jhyuk
A̱keang mbyinNaijeriya Jhyuk
A̱tuk kwi1902 Jhyuk
Ta̱mhero Jhyuk

Marok Ga̱ndu ku Marok Ga̱ndu Magata (18?? - 1902) ku yet a̱tyuvwuong á̱niet a̱tsaai á̱khwo a̱ neet Jenshyung Afrika a̱ si̱ ma ngyet a̱kwak a̱son nzwang A̱tyap, a̱nyan wa ku khwu di̱ cam a̱byin nggu ka a̱ni.

Si̱sak ma̱ng a̱lyiat Ka̱za-Toure na mami Achi et al. (2019) a̱ni, Ga̱ndu ku yet Ta‌̱mpi‌̱let:Quote Sot nzwang A̱kpat ji zang ja a̱sa̱t a̱gwam ngaan Za̱uza̱u (Zariya) wu, Muwammat Kwasa̱u, ku khwat a̱son a̱ni, jija si̱ bai ta̱bat guu di̱ fwuong jen ji di̱ nwuai a̱byin A̱tyap 1902 nggu hu, zang ja ku tsa da̱ a̱beam 1897. Ca̱caat ma̱ng shei a̱nu á̱niet Bi̱ri̱ti̱n ba, nwuai mi̱ nwuai huni khwat a̱khwu 1,000 swak ma̱ a̱da̱dei wa ma̱nyin.[1] Á̱ si̱ bai tsa yei nwuai mi̱ nwuai huni "Tyong Kwasa̱u" di̱n Tyap ji (di̱n Shong á̱ nyia̱ "Running away from Kwassau"). Ga̱ndu neet bai Magata, a̱tsatsak a̱bakeang a̱bakwai Jei si̱ kwai A̱gbaat ji, kwai A̱tyap ji̱ yet a̱gwak nzwang a̱ni.[2] Á̱ shyia̱ ma̱ng a̱di̱dam wu nyia̱ á̱ ku lak njhyung nyiá̱ sang a̱sokfa nggu ba nang a̱kwak a̱son a̱ la̱u ma̱ng zwakhwu tazwa zwáng á̱niet nta a̱ni mami nkhang gbangbang yong ka̱ngka̱ng á̱niet nggu ba.Ta‌̱mpi‌̱let:Notetag

Yebaat ma̱ng hyaai[jhyuk | jhyuk a̱tyin ka]

Á̱ ta̱bat Ga̱ndu mi̱ 1902 gba̱mgbam mbwak tyok ya̱shuk A̱kpat ba di̱ ta̱gbi̱ng nang Atyap vwuot a̱yaat a̱wot si̱ fwan di̱ san a̱kwak a̱son mbaa. Á̱ si̱si̱ nnyiak gu á̱ si̱ hyat gu di̱n vak swat shan ma̱ a̱yit Santswan ka, A̱byin A̱tyap. Ta‌̱mpi‌̱let:Notetag Á̱ si̱ ta nggu zwang mi̱ a̱man a̱lyia̱ neet di̱ fi̱ri̱ng nggu hu. Mat vwuot lihyat, á̱ bu si̱ ma nkup gu a̱gba̱ndang a̱toot A̱kpat mi̱ vam á̱ si̱si̱ ndap gu gat a̱pyia̱ á̱ kat a̱pyia̱ nggu ka. Á̱ si̱ khwat á̱ghyang á̱niet nzwang A̱tyap nang á̱niet nzwang Kwasa̱u ba ku yebaat a̱ni bai di̱ tyan hyaai ji á̱ si̱ tak ma̱ng a̱mba nyia̱ ba̱ li a̱gwam mba wu.[3] Á̱ tak nyia̱ Kwasa̱u kyiak yong swat á̱niet nang gu ta̱bat a̱ni di̱n shán, fwui á̱ghyang ma̱ng swuan a̱ghwon a̱ si̱si̱ niat á̱ghyang ma̱ng swuan, mat tyei á̱ghyang á̱niet ba da̱ a̱hyem ta wa.Ta‌̱mpi‌̱let:Notetag[4]

Sheda a̱ghyang a̱bwonu Ninyio (2008) neet kwok a̱bwonu si̱ tyaat yebaat Ga̱ndu hu a̱nii: Ta‌̱mpi‌̱let:Tyan Á̱ tak nyia̱ á̱ si̱si̱ nswat guu di̱n shan a̱zaghyi jhyuai maat hu. Hyaai huni si̱ khwat tyei bobwot di̱ yong ka̱tsak ma̱ng ka̱ngka̱ng A̱tyap ba ma̱ a̱tyetuk nwuai á̱niet Bi̱ri̱ti̱n ba.[5]

Yohanna (n.m.z.) a mbeang Akau (2014) ma lyiat tazwa hyaai nggu hu, a̱wot ma̱ mam zwat ku vwuon ma̱ng si̱ á̱ghyang hu.[6][7]

Zwakhwu[jhyuk | jhyuk a̱tyin ka]

Si̱sak ma̱ng a̱lyiat Kazah-Toure mami Achi et al. (2019), á̱ zama bwom a̱bwom nwuat shi a̱ghyang mat á̱ nsak gu mi̱ fwuo tat da̱ a̱beam 1940, koji ma̱ A̱byin A̱tyap ka di̱n jen gya̱ra̱p ma̱ng song, á̱ njhyung za̱kwa a̱ngi̱ri̱m nggu ji, kwa̱i, ma̱ng a̱ka̱tuk hyaai ma̱ng jen doot fwuo ce nggu hu a̱ni, a̱wot kyang a̱ga̱de, á̱ si̱ bwoi a̱bwom ka di̱n Tyap jija bah, a̱wot da̱ a̱lyem Kpat ja. [8]

Ya̱fang[jhyuk | jhyuk a̱tyin ka]

  1. Spurway, Michael V. (1932). "Zango Katab Notes". National Archives Kaduna (NAK): ZAR Prof No. 607
  2. Achi et al. 2019, p. 123
  3. Achi et al. 2019, pp. 123-4
  4. Kazah-Toure 2012, p. 92
  5. Ninyio, Y. S. (2008). Pre-colonial History of Atyab (Kataf). Ya-Byangs Publishers, Jos. Ng. 82-2. ISBN 978-978-54678-5-7
  6. Ta‌̱mpi‌̱let:Tyan kwambwat
  7. Ta‌̱mpi‌̱let:Tyan kwambwat
  8. Achi et al. (2019), pp. 124-5

Nkwaa̱mbwat

  • Achi, B.; Bitiyonɡ, Y. A.; Bunɡwon, A. D.; Baba, M. Y.; Jim, L. K. N.; Kazah-Toure, M.; Philips, J. E. (2019). A Short History of the Atyap. Tamaza Publishinɡ Co. Ltd., Zariya. Ng. 9-245. ISBN 978-978-54678-5-7
  • Kazah-Toure, Toure (2012). Citizenship and Indigeneity Conflicts in Nigeria [Identity Conflicts: Belonging and Exclusion in Zangon Katab]. Citizenship Rights Africa. Ng. 88-121.