Fam-a̱byin A̱ga̱di̱t

Neet di̱ Wikipedia

Fam-a̱byin A̱ga̱di̱t yet a̱nyiung ma̱ng mfam a̱na̱tat si̱ Ni̱njer (a̱byin). Ma̱ng 667,799 square Kilomi̱ta (257,839 sq mi), ka khwui shi swat a̱kum mi̱ sa a̱byin Ni̱njet ka, a̱wot kikya sii̱ yet a̱gba̱ndang fam mi̱ a̱byin ka, ma a̱nia wa di yet a̱gba̱ndang si̱set ma susot Afi̱rika. A̱gba̱ndang a̱keangtung a̱ka̱nok na si̱ yet A̱ga̱di̱t.

A̱ga̱di̱t
Fam-a̱byin
Taan kpanpaan ma̱ng A̱rakao
A̱vwuo mami Ni̱njer
A̱ka̱ndang nfang: 17°0′N 8°0′E
A̱byin Ni̱njer
A̱keangtung A̱ga̱di̱t
Gwomna̱ti
• Gwomna̱ Sadou Soloké
Sa
• lwui ma̱ng lap 667,799 km2 (257,839 sq mi)
Shi-A̱kpa

(fang 2012)

• Lwui ma̱ng lap 487,620
• A̱kpa Shi-á̱kpa 0.73/km2 (1.9/sq mi)
Jen-a̱byin UTC+1 (Jen a̱tyin A̱frika)
HDI (2021) 0.507

shyuok · 1st ma 7

Nkhyang[jhyuk | jhyuk a̱tyin ka]

Fam-a̱byin hu yet a̱ka̱watyia̱ fam si̱ tswotswat zop di̱n nkyang-nyia̱ na shyia̱ a̱zabyin a̱ni, ndung ma̱ng a̱yaaghyaghyak A̱mbwuok á̱ ni̱n mi̱n shyia̱ a̱ji, mbeang Ouranosaurus naijeriyensi̱t. A̱khwop nkuu ma̱ng á̱ka̱kum a̱ta̱bat a̱niet gba̱ngba̱ng mi̱n shyia̱ shyia̱ a̱ji meang. Á̱niet A̱bzi̱nawa ba ku mi̱n nkyiak sang si̱ nat fam-a̱byin kyiak neet ma̱ng a̱ka̱watyia̱ centuri̱ 8 wa. kyiak ma a̱ka̱watyia̱ centuri̱ 15th si̱ nat a̱tsa 20th, nfam-abyin njhyang shyia̱ a̱tak-tyok nsi̱ Suli̱tanat si̱ A̱ga̱di̱t, ka̱ á̱ ma shya chobai jen jhyang nang sa ji na mbwok bai a̱tafa tyok si̱ Tyok-shan Songhai mi̱ ma 1500s.

Fam-a̱byin hu swuo a̱bung a̱ma̱nta bai a̱shong ba ma tyok-ci̱t Fi̱ransa si̱sak ji nang tyok nshyei nyiak nat a̱tak-a̱tyin; Da nwai shyim A̱bzinawa da tyok A̱Fi̱ransa si̱ bai ma̱ng a̱ghyi Kaocen gau mi 1916–17. Nvak a̱nia si̱ ya a̱son ma̱lyim shyia̱ tyok-a̱pyia̱ mi a̱lyia1960 nang á̱ Niinjer ba shya a̱ni; A̱bzi̱nawa ba shya mali ba̱ si̱ san zang ma̱da̱dai nvak lung uranium mi Artlit mi mami 1970s, a̱wot a̱nia fam-A̱ga̱di̱t si swuo a̱bung di ntsa di̱n zwong. Neet ma̱ng jen a̱ja á̱ si̱ nyi á̱na̱van a̱feang a̱si A̱bzi̱nawa: neet 1990–95 ma̱ng 2007–09. Ma̱mi ndyia̱ a̱nia meang fam a̱hwa si̱ swuo a̱bung ma̱ng shyiat byanfwuo ma̱ng vwootnfwuo mi fam Ma̱gi̱ri̱b da̱vwuo sot-khwi a̱niet lak li A̱kpat.

Nam-a̱byin[jhyuk | jhyuk a̱tyin ka]

Fam-a̱byin A̱ga̱di̱t kau kak ma̱ng A̱li̱jeriya (A̱khyakTa̱manrasi̱t ma̱ng A̱khyak Ilizi̱) ma̱ng Li̱biya (Fam muri̱zut) si̱ nat A̱za (fam), Chad (fam-a̱byin Tibesi̱ti) ma Jenshyung (fam), fam-a̱byin Diki̱ta, fam-a̱byin Zi̱nda, fam-a̱byin Tahoua ma̱ng fam-a̱byin Ma̱randi ma A̱tyin (fam), ma̱ng Mali

(Kidal Region) to the west. It is by far the largest region of the country, representing 52% of the total area of Niger. The region is dominated by the Sahara desert, and includes the vast Ténéré portion of that desert, as well as dune seas such as the Erg of Bilma. The Aïr Mountains, the tallest peaks in Niger, are also located here. The Djado Plateau is located in the far north.

Á̱ka̱keang swat[jhyuk | jhyuk a̱tyin ka]

A̱ga̱di̱t yet fam-bibyin a̱keangtung; a̱kum a̱ba̱ka̱keang na mun ma̱ng Aderbissinat, Arlit, A̱sama̱ka, Bili̱ma, Diri̱kou, Iferouane, In-Gali̱, Madama, Séguedine, Tchirozerine, Tegguiada mi Tessoum ma̱ng Timi̱ya.

Á̱ka̱cyiat Shei A̱saat Ntam[jhyuk | jhyuk a̱tyin ka]

A̱ga̱di̱t si kau mi di nkap a̱taa nia

A̱ka̱cyiat Shyei Ntam
Kap Sa Shi A̱kpa (2012) A̱gba̱ndang A̱keang A̱cyiat A̱saat Ntam
A̱da̱bisi̱nat 51,360 km2 35,320 a̱niet swat A̱da̱bisi̱nat
Arlit 61,180 km2 105,025 a̱niet swat Arlit
Bili̱ma 277,700 km2 17,935 a̱niet swat Bilma Bilma, Djado, Fachi, Kawar
Iferouane 32,731 km2 32,731 a̱niet swat Iferouane
In-Gali̱ 61,170 km2 51,903 a̱niet swat In-Gali̱
Tchirozérine 30,960 km2 244,706 a̱niet swat Tchirozérine

Nkhyang Jhyuk[jhyuk | jhyuk a̱tyin ka]

A̱ga̱di̱t byia̱ a̱kpa̱i a̱byin a̱ma si yet a̱ba̱di̱dai shi a̱kpa kya. Byia̱ 487,620 a̱niet swat (di tyan fang a̱lyia̱ 2012) fang da̱nian 2.8% mut ma̱mi a̱ngba̱m shi a̱kpa Ni̱njer (a̱byin) ka, ma̱ng byia̱ a̱kpa shi si 0.73 a̱niet swat di̱ kuzang nfaat kilomi̱ta (1.9/sq mi). A̱ghyang ma shi a̱kpa a̱niet hu ba yet a̱fai ba̱ka̱keang a̱keang a̱ ja ja, mun ma̱ng Ara̱bik, A̱fa̱taa ., Kanuri̱, Dazaga Toubou ma̱ng susot A̱bzi̱nawa a̱ghyang. A̱lyem Tagdal ma̱ng nwap Tasawaq, su nang á̱ byi a̱didam gu yet kyiai da li̱lyem Songhai-A̱bzi̱nawa, á̱ mi̱n a̱lyiat.

Nkhyang shi a̱kpá
A̱lyia̱ Pop. ±%
1977 124,985 —    
1985 208,828 +67.1%
2001 321,639 +54.0%
2012 487,620 +51.6%
A̱tyin:

Chat Zwa[jhyuk | jhyuk a̱tyin ka]

Á̱ khwi nka a̱khwukhwop centuri̱t nvak ká̱swou si̱ Cyia-Sahara, a̱ka̱keang a̱beam Jok-a̱sa̱khwot si̱ Aïr ma̱ng a̱tak Kaouar Cliffs á̱ lyen mba ma̱ng tam la̱mbu, jhyi nfak, ma̱ng khap Da̱bi̱no. Arlit wa yet a̱ka̱watyia̱ si̱ Ni̱njer uranium a̱vwuobwang, a̱ci̱k a̱vwuo a̱bwang nshyiat zwa njhyang nia ma fam-a̱byin bubwung uranium a̱yaagban ma̱ng nka̱mpa̱ni bibyin nta chong ma̱ng nvak shyiat a̱ka̱kurum nwuai na byi kpam a̱ni mi a̱byin ka. A̱Fa̱ra̱nsaku swa a̱vwuo-tei uranium si ntsa ma̱ Ni̱njer mi̱ ma̱mi Tim Mersoi Basin si fam-a̱byin A̱ga̱di̱t mi a̱lyia̱ 1958 ma̱ng neet ma jen nka̱mpa̱ni A̱Fi̱ransa nta̱ngkai A̱reva bya byia̱ a̱gba̱ndang shi-chet ma mi fam-a̱byin hu, tyan ba nkok a̱niet-ntam ma̱di̱di̱t a̱ni. Ntuu za uranium neet ma̱ a̱lyia̱ 1980s si̱ ya̱ fam-a̱byin hu tuk ma̱ng kham, ku nang uranium ngyet a̱nyiung ma̱mi a̱chechet nvak shyiat a̱ka̱kurum nta da̱nian a̱byin ka ma̱ng a̱gba̱ndang nvak ghwut ma a̱ na si nat bibyin a̱tausa. Fam-a̱byin hu byia̱ kuna̱k bah lai lan nfam a̱byin jhyang na. Ka byia̱ shi-feang ya a̱son A̱tyubishyi a̱ su a̱ swak ma̱ng shi lat feang ma̱mi a̱bung kuna̱k da hyia̱ A̱vwou sak kurum Swanta neet 2018.

A̱ga̱di̱t yet a̱nyiung ma̱mi a̱ka̱watyia̱ a̱keang chong nfwung mi̱ Ninjer mi̱ nkhyang, mun a̱tyocyiat á̱vwuo ma̱ng taan kan khwuat nfwuo mba na, a̱ka̱vwuo archaeological ma ma̱ng Nfan Wun. A̱wot a̱nia ma a̱niet a̱tsaai A̱bzi̱nawa bya ma̱ng ntam lak li A̱kpatma fam-a̱byin A̱ga̱di̱t ba nyia̱ a̱kpa ghywai shi a̱niet kicyiat fat a̱ghyi, ndung ma̱ng a̱lyiak á̱gwomna̱ti a̱tat ba nwuat jhyuk ma̱ng cam da̱nian cyiat nat fam-a̱byin a̱hya.

Bu nwuan[jhyuk | jhyuk a̱tyin ka]

  • Á̱niet Ni̱njer
  • A̱ka̱sansham Ni̱njer
  • Nfam-a̱byin Ni̱njer