Polan

Neet di̱ Wikipedia

POLAN


Polan (Polit: Polska [ˈpɔlska] ⓘ), yet abyin kya, nung angyei “Republic of Poland din shong ani [b] polan yet abyin kya ka din fam akawatye abyin angyei Europe ani. Akau ka din suswot 16 nang angye voivodeships ani, ka si bye kyai abyin ji bai kilomitan 312,700 km2 (120,700 sq mi).[14][15] Polan bye fang anietbishi ba baai aniet million 38 ani, bibya yet abyin ka yet afwon din fang kyai anietbishi ani din fam Europe ka sarai ani Angyai helkwata abyin Polan ka Warsaw, kayang ka kya yet agbandang akayang sarai mung akakayang bashye din fam hu sarai ani. Akum akakayang ba byek Warsaw hu shye ani; Kraków, Wrocław, Łódź, Poznań, Gdańsk, nbiyang Szczecin. Polan bye avufurum zi shai kuzang jen ani, abyin ka si tiyak makawatye fam kaai Europe ani, zi tiyak asi taat agbandang agyui angyei Baltic ani, ji si shye aza tsok Sudetet nbiyang Carpathiat da tatak ani. Agyui ka shye aswap alan sarai ma byin Polan kya angyei Vistulat, nbiyang agut ka bye azaka sarai angyie agut Rysy, zi shye akawatye agut Tatra, nbiyang agut angyie Carpathians ani. Abyinka shye kpankpaan ma abyin angyie Lithuaniat anbiyang Russiat din fam aza sinat atak abyin angyie [c] Belarut anbiyang Ukraine din fam atak , Slovakiat nbiyang abyin Czech , nbjyang abyin Jamani din fam atak. Abyin Polan byek abyin Denmark nbiyang abyin Sweden.

Ashye nkhang nung anietbishi shye ma byin ka neet. 10,000 BCE (kafin byin Atyusan). Ta’ada baji vwon m agyang neet gban gban , ima akawatye jen, aniet ba bye nwap bashye angyei Polans ani, ajawa anshye alyoot Polan ka. Aniet ba ku shye ya apye ba ma lye 966, huhwa sii naat cacaat mung jen ji nung agwam nwap Polans hu, aku lyen Agwaza tazwa ani ba, asii shai asii nwo khwui Agwaza tazwa wu.nung anyet khwui Christi ba khwui ani. Jija si yet atyin ladi Aroman hu. Tyok abyin Polan hu ku kyak atyin ka neet ma lye 1025, nbiyang 1569. Aku lap mun apye mung Lithuaniat,kut yet tung apye, mung shyen dung nung angyei mun apye Polit–Lithuaniat ani. Da cak akya byibyin bahu si bye cet zam, sarai din fam bibyin bashye din fam Europe ka ani, danian mun apye banye ani, huhwa si tye basi kpaat doka baji atuk 3 mung zwat 3 ma lye 1791.

  Nung atsak jen ya agyi/azwu Polan nswuap ani, ashye abibyin ba hyek abyin Polan ka, lye angyei 8th century ani. Polan subu shye ya apye ba ma lye 1918, nung angyei ya apye akafiyang ka ani, abyin ka si shye cok din jen akun kwan zwang angyei zawang Polit–Soviet ani ma lye 1919 sinat 1921. Ming zwat akubunyung ma lye 1939, bibyin angyei Germanit anbiyang mun apye Soviet basi kayang abyin Polan ka, su ahwa si yet atin zwang swanta afiyang hu nung angyei ‘World War II’, din shong ji ani. Sihwa si yet zwang ji aniet ma didit si lyen swan baji.  Sisak Polan nshye mang bibyen nung angyei bibyin  Kommunit ba ani, Basu ma anyet bat ye bwak mung kwabwat ji tye zwang ntyiak nung angyei ‘Warsaw Pact’; din shong ji ani.Danian lin ama mung mun apye polan nwak ani, huhwaa si tye asa cyok tyok kommunit hu  Polan si buh bwok mung tyok ya apye hu ma lye 1989.

Polan yet abyin ka tyok nung aniet nbang tyok hu ha ani. Jija tye anbye tutu aniet tat agyei nung angyei ‘Sejm nbiyang Senat ani. Babu shye yaason din fam kaswo,nvak shyiat akakurum nwaai, abyin ka si nbiyang zam. Ba nbiyang cet zam, atye mami bibyin ba bye zwa zam ani. Poland yet abyin ka yet fang ataa mami acacaat bibyin ba byie zwa alan sarai da fam bibyin angyei ‘European Union’ ani. Danian anya kya, aniet abyin ba shiat swat nyinyang mang ya ason din vak kaswo nbiyang yaason din tyan fang, da fam ka sarai, danian anya kya, atyiang kurum da kavou fang bana nbiyang tutu swan akaan abok ashong ashong ka ba. Abyin ka bye akavou 17 nung UNESCO kpaat ani, nbiyang 15 asi taada baji. Polan bya yet abyin ka kpaat atung mun apye bibyin bashye mang swanta hu kap angyei ‘United Nations’ din shong ji ani. Babu shye mang atung ka mun bibyin bay a kaswo dung ani asi angyei as well as a member of the World Trade Organization nbiyang, OECD, mung NATO, nbiyang the mun apye bibyin Europiya ka.

FANG YAASON ATYIN NBIYANG NWAP (ENTYMOLGY)

Anyiet Polit ba nung abun ngyei Polska ani.[16] Ba shyia aliot ba ka Polans, ba neet mung nwap atyin angyei Slavic ha ani ba shyia mung swat hu ma atak agyui angyei Warta ha ani, zi shyia ma kayang afwun nang angyei ani Polan neet ma lye (6th–8th centurit CE).[17] Nwap na shye liliot bahu din kyai angyei Proto-Slavic, ba shye atin ba ka mung Proto-Indo-European ja. Fang ya’ason atyin nbiyang nwap (etymology) bashye atyin aliot nwap ka neet kyai abyin nung angyei agbandang abyin Polan ha ani.[19][20] Neet din akawatye alye, Polonia ha yet aliot a ya azwu sarai din fam Europe.[21]


NGHAANG GBANGBANG (History) Atyin artikut: atin nghaang gbangbang abyin Polan. Ncik yartikut: Nkankarang alye Polan, alyien twam Polan, nkyang gbangbang Polan aniet nkhwo atyin, Lechit nbiyang Polan ma akawatye alye.

Atyin alye zwa anietbishi angyei ‘homo erectus’ ku cwuk mavou angyei Polan manini ani ma lye 500,000 ji swak ani. Shirim avou hu ku vwung anietbishi yaai ma byin ka .[27] Congcobai aniyet angyai ‘Homo sapiens’ din jen tat agyi hu ‘modern’ bai cacaat ma lye ka nun aniet polan ba ma lye polan ba.